Nhân Tuần lễ Dinh dưỡng và Phát triển (16 – 23/10), ThS.BSNT. Nguyễn Thị Trang, Phó khoa phụ trách Khoa Dinh dưỡng Tiết chế, Bệnh viện Sản Nhi Quảng Ninh đã chia sẻ về vai trò quan trọng của dinh dưỡng trong những năm đầu đời, cùng những khuyến nghị giúp trẻ phát triển toàn diện, khỏe mạnh.
Thưa bác sĩ, dinh dưỡng có vai trò như thế nào đối với sự phát triển toàn diện của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ trong những năm đầu đời?
ThS.BSNT. Nguyễn Thị Trang: Dinh dưỡng đóng vai trò then chốt, mang tính quyết định đối với sự phát triển toàn diện của trẻ ngay từ những năm đầu đời. Đây là giai đoạn “vàng”, đặc biệt là 1.000 ngày đầu tiên từ khi thụ thai đến 2 tuổi, khi cơ thể và não bộ của trẻ phát triển với tốc độ vượt bậc. Mọi thiếu hụt dinh dưỡng trong thời kỳ này có thể để lại hậu quả lâu dài, thậm chí không thể phục hồi.
Dinh dưỡng đầy đủ giúp trẻ tăng trưởng chiều cao, cân nặng đạt chuẩn, phát triển toàn diện thể lực; đồng thời cung cấp các dưỡng chất quan trọng như DHA, sắt, kẽm, iod… hỗ trợ phát triển trí não, hình thành tư duy và cảm xúc sớm.
Ngoài ra, chế độ ăn cân đối còn giúp tăng cường miễn dịch tự nhiên, phòng ngừa các bệnh nhiễm khuẩn như tiêu chảy, viêm hô hấp và giảm nguy cơ mắc các bệnh mạn tính như đái tháo đường, tim mạch, béo phì sau này. Có thể nói, đầu tư cho dinh dưỡng sớm chính là đầu tư bền vững nhất cho tương lai của trẻ.
Với trẻ sơ sinh, việc nuôi con bằng sữa mẹ được khuyến cáo ra sao, thưa bác sĩ? Trong trường hợp mẹ ít sữa hoặc không đủ sữa, nên bổ sung bằng cách nào để đảm bảo dinh dưỡng cho trẻ?
ThS.BSNT. Nguyễn Thị Trang: Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng lý tưởng nhất và được ví như “liều vắc-xin đầu đời” quý giá cho trẻ. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Bộ Y tế Việt Nam khuyến cáo: Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời, không cần thêm bất kỳ loại thức ăn hay nước uống nào khác; Tiếp tục bú mẹ đến 24 tháng tuổi hoặc lâu hơn, kết hợp với ăn bổ sung hợp lý.
Sữa mẹ cung cấp đầy đủ năng lượng, protein, vitamin, khoáng chất cùng kháng thể giúp trẻ phát triển khỏe mạnh, tăng sức đề kháng và giảm nguy cơ dị ứng, béo phì.
Trong trường hợp mẹ ít hoặc không đủ sữa, cần được tư vấn kỹ về cách kích sữa đúng, chế độ nghỉ ngơi và dinh dưỡng hợp lý. Nếu vẫn không đủ, có thể bổ sung sữa công thức đạt tiêu chuẩn, phù hợp độ tuổi và được bác sĩ hướng dẫn, theo dõi để đảm bảo trẻ không bị thiếu hụt dinh dưỡng trong giai đoạn phát triển quan trọng này.
Khi trẻ bước vào giai đoạn ăn dặm, cha mẹ cần lưu ý những nguyên tắc gì để vừa đảm bảo dinh dưỡng, vừa giúp trẻ làm quen với thức ăn mới an toàn?
ThS.BSNT. Nguyễn Thị Trang: Ăn dặm là bước chuyển quan trọng và nhạy cảm từ bú sữa sang ăn thức ăn đặc. Đây không chỉ là lúc bổ sung năng lượng mà còn là thời điểm hình thành thói quen ăn uống lành mạnh lâu dài.
Cha mẹ cần tuân thủ các nguyên tắc ăn dặm khoa học:
• Bắt đầu từ ít đến nhiều, từ loãng đến đặc, phù hợp khả năng tiêu hóa của trẻ.
• Đảm bảo cân đối 4 nhóm dưỡng chất trong mỗi bữa ăn: tinh bột, chất đạm, chất béo, vitamin và khoáng chất.
• Giới thiệu thực phẩm mới từng bước, theo dõi phản ứng dị ứng hoặc rối loạn tiêu hóa.
• Không nêm muối, đường hay gia vị cho trẻ dưới 1 tuổi.
• Giữ vệ sinh an toàn thực phẩm ở mọi khâu từ lựa chọn nguyên liệu, chế biến đến bảo quản.
Thực hiện đúng các nguyên tắc này sẽ giúp trẻ phát triển chiều cao, tăng cường sức đề kháng và hình thành kỹ năng ăn uống lành mạnh.
Thực tế, nhiều bậc cha mẹ lo lắng khi con biếng ăn, chậm tăng cân. Bác sĩ có thể chia sẻ nguyên nhân thường gặp và cách xử trí đúng?
ThS.BSNT. Nguyễn Thị Trang: Biếng ăn, chậm tăng cân có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân:
• Thói quen cho ăn sai cách như ép ăn, ăn rong, ăn vặt nhiều, thực đơn nghèo dinh dưỡng.
• Trẻ đang trong giai đoạn thay đổi sinh lý như mọc răng, tập đi, học nói.
• Thiếu vi chất dinh dưỡng như kẽm, sắt, vitamin D.
• Một số bệnh lý tiêu hóa hoặc nhiễm khuẩn kéo dài.
Cách xử trí đúng là:
• Xây dựng thực đơn phong phú, phù hợp độ tuổi và khẩu vị của trẻ.
• Tạo môi trường ăn uống tích cực, không ép ăn, không cho trẻ ăn khi đang xem tivi hay điện thoại.
• Khi cần, có thể bổ sung vi chất như kẽm, lysine, vitamin nhóm B, men vi sinh theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Theo dõi cân nặng, chiều cao định kỳ để phát hiện sớm tình trạng suy dinh dưỡng hoặc thừa cân.
Đặc biệt, cha mẹ không nên tự ý dùng các sản phẩm kích thích ăn uống nếu chưa có chỉ định của bác sĩ dinh dưỡng.
Cuối cùng, bác sĩ có lời khuyên gì dành cho các bậc phụ huynh trong việc xây dựng chế độ ăn khoa học, giúp trẻ phát triển khỏe mạnh và phòng tránh suy dinh dưỡng hoặc béo phì?ThS.BSNT. Nguyễn Thị Trang: Một chế độ ăn khoa học không chỉ giúp trẻ lớn nhanh, khỏe mạnh mà còn phòng ngừa hiệu quả các rối loạn tăng trưởng.
Cha mẹ nên:
• Duy trì bú mẹ trong 2 năm đầu kết hợp ăn dặm đủ chất.
• Mỗi bữa ăn của trẻ cần đủ 4 nhóm chất, ưu tiên thực phẩm tươi, ít chế biến sẵn.
• Tránh cho trẻ ăn quá nhiều đồ ngọt, nước ngọt có gas hay thực phẩm chế biến sẵn.
• Khuyến khích trẻ vận động, hạn chế thời gian sử dụng thiết bị điện tử.
• Theo dõi tăng trưởng đều đặn, khám định kỳ để phát hiện sớm bất thường về dinh dưỡng.
Cha mẹ chính là người “định hình” sức khỏe tương lai của con thông qua việc hình thành thói quen ăn uống lành mạnh ngay từ những năm đầu đời.
